Tüm sektörlerde olduğu gibi denizcilik sektöründe de kırılma etkisi oluşturan Covid-19’un çalışmaya dâhil edilmemesi için bu değerlendirme, 2019 yıl sonu rakamlarına göre hazırlanmıştır. İlerleyen günlerde, güncel veriler kullanılarak Covid-19’un denizcilik sektörüne yönelik etkileri teorik çerçevede değerlendirilecektir.
Türkiye üç tarafı denizlerle çevrili, toplam kıyı uzunluğu 8333 km (Anadolu kıyısı 6480 km, Trakya kıyısı 786 km ve Adalar kıyısı 1067 km) olan bir ülkedir. Türkiye’deki toplam illerin %34,5’inin denize kıyısı bulunmaktadır. Türkiye’de toplam 193 adet kıyı tesisi (liman, iskele, rıhtım, dolfen, şamandıra vs.) bulunmaktadır.
Türkiye’de en fazla kıyı tesisine sahip başlıca iller; Kocaeli (35 adet), İstanbul (20 adet), İskenderun (17 adet) ve İzmir (16 adet) olarak sıralanmaktadır. (TÜRKLİM, 2018: 50). Tablo 1’de, Türkiye limanlarından gerçekleştirilen ton bazlı yük elleçleme faaliyetlerinin kargo tiplerine göre dağılımı yer almaktadır.
Tablo 1. Kargo Tipleri Bazında Limanlarımızda Gerçekleştirilen Toplam Elleçleme İstatistikleri-Ton (2019 Yıl Sonu)
Kaynak: Denizcilik Genel Müdürlüğü – Deniz Ticareti Dairesi Başkanlığı
2019 yılında Türkiye limanlarında toplam 484,2 milyon ton yük elleçlenmiştir. Kargo tipine göre dağılım incelendiğinde, 155,3 milyon ton ile sıvı dökme yükler ilk sırada yer alırken, 150,3 milyon ton ile kuru dökme yükler 2. sırada yer almaktadır. Yüklerin birimleştirilerek taşınmasına olanak sağlayan konteyner taşımacılığı ise 118,8 milyon ton ile 3. sırada yer almaktadır. 52,7 milyon ton ile genel yükler 4. sırada yer alırken, son sırada ise 7,1 milyon ton ile araç taşımacılığı yer almaktadır.
2019 yılında Türkiye’den gerçekleştirilen toplam ithalat-ihracat rakamları 353 milyon ton olmakla birlikte, kabotaj taşımacılık 56 milyon ton ve Türkiye topraklarından transit geçiş yapan yüklerin toplamı ise 74,98 milyon tondur.
Türkiye’den Gerçekleştirilen Dış Ticaretin Taşıma Sistemlerine Göre Dağılımı
Deniz yolu taşımacılığı, hem tonaj bakımından çok daha fazla yük taşınması, hem de yük ve yolcu taşımacılığı maliyetlerinin diğer taşıma şekillerine göre maddi açıdan daha uygun olmasından kaynaklı, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’den gerçekleştirilen dış ticaret faaliyetlerinde oldukça yoğun kullanılmaktadır. Deniz yolu taşımacılığının önemini anlamak için diğer taşıma sistemleriyle elleçlenen yük miktarı ve değeri bakımından karşılaştırılması gerekmektedir.
Tablo 2. Türkiye’de Yük Elleçleme Miktarları ve Değerleri Bakımından Taşıma Şekillerinin Kullanımı
Kaynak: TÜİK verileri esas alınarak IMEAK DTO, 2019 tarafından düzenlenmiştir.
Türkiye’den gerçekleştirilen dış ticaretin tonaj ve değer bakımından taşıma sistemlerine göre dağılımı incelendiğinde, hem ihracat hem de ithalat işlemlerinde en fazla kullanılan taşıma sistemi deniz yolu taşımacılığıdır. İhracat işlemlerinin miktar olarak %78,08’i, değer olarak ise %62,84’ü deniz yolu üzerinden gerçekleştirilmiştir.
İthalat işlemlerine bakıldığında miktar olarak %95,26’sının, değer olarak ise %59,56’sının deniz yolu üzerinden gerçekleştirildiği ortaya çıkmaktadır. Tüm dış ticaret işlemlerin ortalaması incelendiğinde, miktar olarak %88,70, değer olarak ise %60,97, deniz yolu üzerinden gerçekleşmiştir.
Toplam Elleçleme Rakamlarına ve Uğrayan Gemi Sayılarına Göre Türkiye’deki En Büyük 10 Liman Başkanlığı
Bu bölümde, Türkiye limanlarına uğrak düzenleyen gemilerin sayıları ve tonajlarıyla, liman başkanlıklarından gerçekleştirilen yük elleçleme verileri yer almaktadır. Ayrıca tabloların daha anlaşılır olmasına yönelik, genel verilere göre en yoğun 10 liman başkanlarının verileri, “Denizcilik Genel Müdürlüğü” verileri esas alınarak düzenlenmiştir.
Tablo 3. Toplam Elleçleme Rakamlarına Göre Türkiye’deki En Büyük 10 Liman Başkanlığı
Kaynak: Denizcilik Genel Müdürlüğü – Deniz Ticareti Dairesi Başkanlığı verileri esas alınarak yazar tarafından düzenlenmiştir.
2019 yılında Türkiye’de en fazla yük elleçleyen 10 liman başkanlığının, Türkiye geneli toplam yük elleçleme oranı %84’tür. Türkiye’nin toplam 4500 millik (8333 km) kıyı şeridi uzunluğu ve Türkiye sınırları içerisinde toplam 193 adet kıyı tesisi olmasına rağmen, Tablo 3’teki veriler incelendiğinde Türkiye’de elleçlenen yüklerin genel dağılımdan ziyade, yalnızca belirli bölgede yoğunlaştığı ortaya çıkmaktadır.
Türkiye’de en fazla yük elleçleyen liman başkanlığı, bünyesinde 34 liman ve kıyı tesisi barındıran ve tüm yük gruplarının elleçlenmesine imkân tanıyan Kocaeli’dir. Onu takip eden liman başkanlıkları ise yalnızca sıvı dökme yük gemilerine hizmet sağlayan Botaş (Ceyhan) ve Nemrut körfezinde yer alan, bünyesinde tüm yük gruplarına hizmet sağlayan, ayrıca FSRU (Yüzer Depolama ve Tekrar Gazlaştırma Ünitesi) hizmeti veren limanları da bulunduran Aliağa Liman Başkanlığı’dır.
Tablo 4. Uğrayan Gemi Sayılarına Göre Türkiye’deki En Büyük 10 Liman Başkanlığı
Kaynak: Denizcilik Genel Müdürlüğü – Deniz Ticareti Dairesi Başkanlığı verileri esas alınarak yazar tarafından düzenlenmiştir
Türkiye limanlarında elleçlenen yük ve limana uğrayan gemi sayılarına göre en yoğun liman başkanlığı Kocaeli’dir. Türkiye limanlarına toplam 55.302 gemi uğrak yapmıştır. Uğrak yapan gemilerin toplam GT’leri ise 796,27 milyondur.
Türkiye’ye uğrak düzenleyen gemilerin %63’ü yalnızca 10 liman başkanlığına bağlı limanlara uğrak düzenlemiştir. Türkiye limanlarına uğrayan gemi verilerine göre, 8714 gemi sayısı ve 142,56 milyon GT ile en çok uğrak alan limanlar, Kocaeli Liman Başkanlığı’na bağlıdır.
Ambarlı bölgesinde hizmet sağlayan 4 limana uğrak düzenleyen gemi sayısındaki yoğunluk (3815 gemi, gemilerin toplam GT’si ise 96,85 milyon), Ambarlı Liman Başkanlığı’nın ikinci sırada yer almasını sağlamıştır. Aliağa ve Mersin Liman Başkanlıkları ise sırasıyla 5135 ve 3874 uğrak düzenleyen gemi sayılarıyla en yoğun üçüncü ve dördüncü liman başkanlıkları olmuştur.
Tablo 5. En Büyük Filoya Sahip 15 Ülkeye Ait Milli ve Yabancı Bayraklı Gemiler (2019 Yılı DWT*1000)
Kaynak: ISL verilerine göre, IMEK DTO, 2019 tarafından düzenlenmiştir.
2019 yılında 380 milyon DWT ile dünyadaki en geniş filoya sahip ülke Yunanistan olurken, 270 milyon DWT ile Çin ikinci sırada yer almaktadır. Yunanistan’ın yabancı bayraklı gemi oranı %82,7, fakat Çin’de bu oran %68,3’tür. Türkiye ise toplam 28,6 milyon DWT ile dünya geneli sıralamasında on beşinci sırada yer almaktadır.
2018 yılı ile kıyaslandığında Türkiye’nin yabancı bayraktaki gemi oranı %75’ten, 2019 yılı başı itibarıyla %76’ya yükselmiştir. Bu gelişme, Türkiye’deki yabancı bayraklı gemi ortalamasının, ilk on beş ülkenin ortalamasına göre iyi seviyelerde olduğunu ortaya çıkarmaktadır.
SONUÇ
2019 yılında bu kıyı tesislerinden toplam 484,2 milyon ton yük elleçlenmiştir. Türkiye’nin 3 tarafı denizlerle çevrili olması ve her bölgemizin ana ve transit ticaret rotaları için avantaj sağlamasına rağmen, 2019 yılında bölgelere göre elleçlenen yük miktarlarının büyük bir bölümü, çok az sayıdaki şehirde bulunan kıyı tesislerinde gerçekleştirilmiştir.
Elleçlenen yükler, liman başkanlıkları bazlı incelediğinde ise %84’ünün yalnızca 10 liman başkanlığına ait olduğu görülmektedir (Denizcilik Genel Müdürlüğü, 2020). 2019 yılı denizcilik sektörünün verileri esas alındığında, Türkiye limanlarına uğrayan gemi sayılarında geçtiğimiz dönemlere göre bir azalma meydana gelse de, limanlarda elleçlenen yük tonajlarında ciddi artışlar gözlemlenmektedir.
Türkiye limanlarına uğrak düzenleyen gemilerin yüksek taşıma kapasitesine sahip olması, ayrıca Türkiye’de yüksek tonajlı gemilere hizmet sağlayacak liman sayılarındaki artış, bu sonucun oluşmasının en önemli sebeplerindendir. Türkiye limanlarında elleçlenen yük ve limana uğrayan gemi sayılarına göre en yoğun liman başkanlığı Kocaeli’dir.
İzmit Körfezi, bünyesinde 34 adet kıyı tesisi barındırmaktadır. Limancılık bakımından oldukça yoğun hizmet sağlayan bölgede, dış ticaret firmalarının iç taşıma maliyetlerini azaltmasına yönelik üretim faaliyetlerini kıyı tesislerine yakın konumlarda gerçekleştirmesi, körfezin Avrupa ve Avrasya yükleri için aktarma bölgesi olması, yıllık elleçlenen yük tonajlarındaki artışın en önemli sebepleridir.
2019 yılında Türkiye limanlarına toplam 55.302 gemi uğrak yapmıştır.
Uğrak yapan gemilerin toplam GT’leri ise 796,27 milyondur. Türkiye’ye uğrak düzenleyen gemilerin %63’ü yalnızca 10 liman başkanlığına bağlı limanlara uğrak düzenlemiştir. Bu durumun başlıca sebepleri arasında artan gemi ebatlarına, hem karadan hem de denizden hizmet vermekte zorlanan kıyı tesisleri yer almaktadır. Bu doğrultuda, kıyı tesislerine yapılacak yatırımlar arttırıldığında, diğer bölgelerimizde yer alan kıyı tesislerimizin de coğrafi avantajını kullanabileceği ve ülke bazlı toplam yük elleçleme kapasitemizin, günümüze oranla önemli miktarlarda artacağı öngörülmektedir.
Fakat yukarıdaki rakamlar göz önüne alındığında; Türkiye kıyı tesislerinde elleçlenen yüklerin dar bölgelerde gerçekleşmesi ve gemilerin yoğunlukla aynı bölgelere seferler düzenlemesi, yakın gelecekte arz/talep dengesini bozarak ciddi yük yığılmalarına ve maliyet artışlarına sebep olacaktır (TÜRKLİM, 2018: 77). Ayrıca Türkiye’de limanlara uğrayan gemilerin tonajları ve uğrak limanları düşünüldüğünde, gemiye ve yüke hizmet sağlaması bakımından Türkiye’de dünyanın önemli limanlarıyla rekabet edebilecek düzeyde limanların olduğu sonucu da ortaya çıkmaktadır. İlerleyen günlerde yük elleçleme rakamlarının yoğun olduğu bölgelerde hizmet sağlayan liman işletmelerinin, teorik çerçevede değerlendirmeleri gerçekleştirilecektir.
KAYNAKÇA
Denizcilik Genel Müdürlüğü, (2020). Aylar Bazında Limanlarımızda Gerçekleştirilen Toplam Elleçleme İstatistikleri-Ton. https://atlantis.udhb.gov.tr/istatistik/istatistik_yuk.aspx (Erişim Tarihi 26.05.2020).
Denizcilik Genel Müdürlüğü, (2020). Liman Başkanlıkları Bazında Limanlarımızda Gerçekleştirilen Toplam Elleçleme İstatistikleri-Ton. https://atlantis.udhb.gov.tr/istatistik/istatistik_yuk.aspx, 26.05.2020.
Denizcilik Genel Müdürlüğü, (2020). Liman Başkanlıkları Bazında Uğrayan Gemi Sayısı, https://denizcilikistatistikleri.uab.gov.tr/gemi-istatistikleri.
İMEAK DTO, (2019). Denizcilik Sektör Raporu, İstanbul. https://www.denizticaretodasi.org.tr/media/SharedDocuments/sektorraporu/sektor_raporu_tr_2020.pdf
TÜRKLİM, (2018). Türkiye Limancılık Sektörü 2018 Raporu.