Devir 18. Yüzyıl, ABD’yi Haraca Bağlayan Bir Paşa
18. yüzyıl Osmanlı devlet adamlarından Kaptanıderya Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Türk denizcilik tarihinin önemli mihenk taşlarındandır. Kaptanıderyalık ve sadrazamlık görevlerinde başarı ve kahramanlıklarının yanı sıra pek çok hayratı bulunmaktadır. Kasımpaşa Kalyoncular Kışlası ve camisi bunlara örnektir.
Gazi Hasan Paşa’nın tarihe geçmiş sayısız kahramanlıkları vardır. Ancak burada Osmanlı-ABD münasebeti cihetinden imzalanan bu anlaşmaya değineceğiz.
Gazi Hasan Paşa’nın çocukluk ve gençlik yıllarının Trakya’da, Tekirdağ’da geçtiği bilinir. Denizciliğe heves ve istidadı olan Hasan Paşa, Osmanlı Yeniçeri Ocağı’na kaydolur. Osmanlı ordusunda Cezayir’e gönüllü olarak giden, burada bulunduğu esnada yavru bir aslanı himaye ederek yanından hiç ayırmayan Hasan Paşa’nın adı, o zamandan sonra Aslanlı Paşa olarak tarihe geçti.
Devlet-i Osmaniye’nin derya işlerine ve Tersâne-i Âmire’ye nizam veren Barbaros Hayrettin Paşa gibi üstün hizmetleri olan, Cezayir-i Garp Dayısı Gazi Hasan Ağa, Osmanlı Denizcilik Mektebi’nin kurulmasına ön ayak oldu.
18 yy. Osmanlı-Rus savaşlarında denizde meydana gelen çeşme baskını ile deniz donanması zayiata uğramıştı. Sultan III. Mustafa devrinde “Mühendishane-i Bahri Hümayun” olarak bilinen mektep açıldı. Devletin eğitilmiş denizcilere olan ihtiyacından dolayı ve Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın da isteği üzerine, Osmanlı Denizcilik Okulu ders müfredatında deniz mühendisliği, hendese ve coğrafya bilimleri de yer aldı.
ABD, o tarihlerde dünyada yeni bir devlet olarak kurulmuştu. Yıl 1783; ABD, Atlas Okyanusu kıyılarında ticaret gemileri ile seyrüsefer eder. Yıl 1785; Hasan Paşa, Cezayir açıklarındaki ticaret gemilerine el koyar. ABD, Atlantik ile Akdeniz’deki filolarında serbest ticareti için yıllık 12.000 altın, takriben yaklaşık 216.000 dolar yıllık vergi ödemeyi taahhüt eder.
ABD ve Osmanlı Devleti, 5 Eylül 1795’te Cezayir-Amerikan Deniz Antlaşması (Trablus Antlaşması) imzalar.
Bu anlaşmanın orijinal metni Osmanlı Türkçesi’dir. ABD, tarihinde ilk kez bir devlete vergi (haraç) ödemeyi kabul etmiştir. O zamanlar Osmanlı’nın pek de kudretinde olmadığını düşündüğümüz zamanlarıdır.
22 maddelik bir anlaşmadır. Osmanlı tarafını, Aslanlı Paşamız Gazi Hasan Paşa temsil etmektedir. Akademik çevrelerde bu paşamızla ilgili esaslı bir çalışma ve kaynak yoktur. Ancak ABD, ödediği haracı unutmamış, “The Barbary Treaties 1786-1816” başlığı altında bu antlaşma metnini maddeler halinde yayımlamıştır. https://avalon.law.yale.edu/18th_century/bar1795t.asp
Antlaşma metninden iktibasla:
One of the demands of the Dey of Algiers at that time, which he successfully enforced, was that the yearly tribute of $21,600 stipulated in the treaty should be calculated according to Mohammedan and not to Christian years. While the money settlement was being arranged, the Dey sent by messenger to Lear for ” the original Treaty, (in English and Turkish,)” so that he “might see the time when the said Treaty was ratified the terms By,” and Lear delivered it “without hesitation, supposing that the Dey might wish to see something in it, or that he might compare it with that which was in the Palace “; but the Dey refused to return the treaty, sending word “he should retain the Treaty, as was the custom in Algiers, when Consul was sent away on account of his Government”
The original of this treaty is in Turkish, not in Arabic as stated in the proclamation. The articles which are written in English on pages of the original document are a translation, signed by Joseph Donaldson, jr., who negotiated the treaty at Algiers.
Aziz ruhu şad olsun!
Kaynaklar
Avalon Project – The Barbary TREATIES 1786-1816 – REATY with ALGERIA September 5, 1795: Hunter Miller’s notes. (n.d.). Retrieved February 20, 2021, from https://avalon.law.yale.edu/18th_century/bar1795n.asp
Murâdî. (1995). Gazavat-ı Hayrettin Paşa: Barbaros’un hayatı ve savaşları. Ankara: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Karargah Basımevi.