2013 yılında Çin Devlet Başkanı XI Jinping’in Kazakistan ve Endonezya ziyaretleri sırasında dünyaya duyurduğu “Bir Kuşak Bir Yol Projesi”; ekonomik, finansal ve siyasi olmak üzere bir dizi altyapı ve enerji yatırımları içeren büyük bir projedir. Karadan eski İpek Yolu güzergâhı genişletilerek; yol, köprü, enerji santralleri ve limanlar yapılmakta, tüm bağlantıları Çin Pekin kentine çıkacak şekilde inşa edilmektedir.
Proje, 65 ülkeyi ve yaklaşık 3 milyar insanın hayatını etkileyecek olan kara ve deniz rotaları ile ticaret akışını değiştirecektir. Proje, denizden Deniz İpek Yolu, karadan eski İpek Yolu canlandırılarak ve büyütülerek birçok altyapı yatırımını gerektirmektedir.
Bütün Yollar Pekin’e Çıkıyor
Projenin Ana Başlıkları
Proje, 6 ekonomik koridordan oluşuyor.
Yeni Avrasya Ekonomik Koridoru: 10.800 km uzunluğunda Kazakistan’dan Almanya’ya dek uzanan demir yolları ve otoyollar inşasını içerir. Rusya’nın doğu kıyısındaki liman kenti Vladivostok’tan başlayarak Trans Sibirya demir yolu ile Moskova’ya bağlanacak, Avrupa’da Hollanda’nın Rotterdam ve Belçika’nın Antwerp limanlarıyla birleştirilecektir.
Çin-Moğolistan-Rusya Ekonomik Koridoru: Kara ve demir yolları ile Çin Ekonomik Koridoru’na gümrük bölgeleri ve liman yatırımları ile bağlanacak.
Çin-Orta Asya-Batı Asya Ekonomik Koridoru: Çin’in Xinjiang şehrinden başlayarak Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın da dâhil olduğu Akdeniz ve Arap Yarımadası’na genişleyen, Türkiye’nin de içinde olduğu koridordur.
Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru: Kaşgar Serbest Bölgesi ile Gwadar Pakistan limanını ticari ve askeri olarak Çin’e bağlar.
Çin-Hindiçini Yarımadası Ekonomik Koridoru: Projenin bu ayağındaki ülkeleri; Güney Doğu Asya ülkeleri olan Myanmar, Laos, Kamboçya,Tayland, Filipinler, Laos, Vietnam, Malezya ve Singapur oluşturmaktadır. Bu ülkeler, otoyollar ve demir yolu hatlarıyla bağlanacaktır.
Bangladeş-Çin-Hindistan-Myanmar Ekonomik Koridoru: Çin ve Hindistan’ı ticari olarak birbirine bağlamayı amaçlar.
Peki Proje Finansmanı?
Çin İpek Yolu Projesi 2050 yılında tamamlandığında, tahmini olarak 100 trilyon dolar harcanmış olacak.
Bir Kuşak Bir Yol’u finanse eden şirketler, bankalar ve fonların bazıları şu şekildedir.
- İpek Yolu Fonu (Silk Road Fun)
- Çin Sanayi ve Ticaret Bankası (The Industrial and Commercial Bank of China (ICBC))
- Çin Kalkınma Bankası (The China Development Bank)
- Asya Yatırım ve Kalkınma Bankası (Asian Infrastucture and Investment Bank)
- Çin Eximbank (China Exim Bank)
Bloomberg HT 2014 tarihli haberine göre Çinli Industrial & Commercial Bank of China (ICBC), 3 trilyon 181 milyar 884 milyon dolar toplam varlığıyla, tek başına 129 ülkenin bir yıllık toplam gayri safi yurt içi hasılasına karşılık geliyor.
Dünya bankalarının değerlemesinin yapıldığı www.relbanks.com sitesinden derlenen bilgilere göre, dünyanın sermaye bakımından en büyük beş bankası Çin devletine aittir. On büyük bankanın varlıklarının toplamı 29,15 trilyon dolar değerindedir. Piyasa değeri ve hacmi bakımından en büyük 100 bankadan 22 tanesi Çin menşelidir.
The 20 Largest Banks in the World
Kaynak: www.relbanks.com
OECD 2018 tarihli raporuna göre Çin’in Asya alt yatırımları için 2030 yılına dek 26 trilyon dolar harcaması gerekiyor. Peki Çin bu yolda tek mi? Proje, dünyanın büyük finans kuruluşlarından da destek görmektedir. Avrupa bankalarından Deutsche Bank, Çinli firmalara projelerinde teminat mektubu vermekte, kredi kullandırmakta ve aynı zamanda operasyonel anlamda 350 şube ile Çin’de hizmet vermektedir.
“We can’t pay you back.”
Çin, ekonomisi zayıf ülkelerde limanlar inşa etmekte veya satın almaktadır. Otoyollar, köprüler, enerji istasyonları yapmaktadır. Bu süreçte Çinli yapı şirketleri de projenin üstlenicisi olmaktadır. Buna örnek olarak Pakistan Gwadar Port verilebilir.
Çin Liman Mühendislik Şirketi (China Harbour Engineering Company) tarafından inşa edilen Gwadar Port, finansman maliyeti olan 248 milyon doları Çin’e ödeyemeyince, Çin’e 43 yıllığına kiralandı. Çin 2059 yılına dek limanın tek işletmecisi olacak.
Türkiye’deki Çin Yatırımları
Kuşak ve Yol olarak adlandırılan “İpek Yolu Ekonomik Kuşağı” ve “21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu” girişimini Türkiye desteklemektedir.
Bu bağlamda; projenin 3. koridorunda yer alan Türkiye’de proje kapsamında neler yapıldı, yapılması planlanıyor?
Şu ana kadar Çin’den Türkiye’ye yapılan yatırım miktarı 2,8 milyar dolar. Demir yolları modernizesi için iki ülkenin devlet demir yolları kurumu TCDD ve MoT, ortak projeler yürütmektedir.
- Marmaray-Avrasya Tüneli-Yavuz Sultan Selim Köprüsü
- Bakü-Tiflis-Kars demir yolu hattı
- 1915 Çanakkale Köprü Projesi
- Honotlu Termik Santrali, Adana
- Kumport Limanı özelleştirmesi (Cosco Pacific’e %65 hissesi satıldı)
- İzmir Limanı özelleştirmesi (Çin’in liman devi Hutchison Whompao)
- 3. Havalimanı
- Kars-Edirne demir yolu TCDD-MoT ortaklığı
- Watsons Li Ka-shing’s Hutchison Holdings (2005 yılında Cosmo Shop’u satın alarak Türkiye perakende sektörüne giriş yaptı)
- 2015 yılında Tekstilbank’ın %24,5 hissesini Çin Endüstri ve Ticaret Bankası (ICBC) satın aldı.
- Demirer Kablo, Netaş Telekom, Boyracı İnşaat ve Trendyol’un hisselerine Çinli şirketler talip oldu.
- Tuz Gölü Yer Altı Gaz Depolama Tesisi, yüklenici firma Tianchen Engineering Şirketi-Botaş ortaklığında inşa edildi.
Çinli kaynaklara göre Türkiye’nin, proje kapsamında 70 milyar dolar enerji-altyapı yatırımına ihtiyacı var. Gelecek yıllarda Çin ve Türkiye ilişkilerinin perakendeden lojistik, enerjiden madencilik sektörüne dek yatırımların artırılması istenmektedir.
Kaynaklar
www.bloomberght.com/haberler/haber/1669417-dunyanin-en-buyuk-bankasi-cinli-icbc
www.relbanks.com/worlds-top-banks/assets
www.oecd.org/finance/Chinas-Belt-and-Road-Initiative-in-the-global-trade-investment-and-finance-landscape.pdf
www.mfa.gov.tr/turkiye-cin-halk-cumhuriyeti-ekonomik-iliskileri.tr.mfa
www.chinadialogue.net/article/show/single/en/9869-What-s-happening-at-Pakistan-s-Gwadar-port-