Dünyadaki birçok ülke Çin’den hammadde, yarı mamul ve üretim için gerekli makine ve teçhizat ithalatı gerçekleştirmektedir. Covid-19’un dünya geneli üretim merkezi olarak bilinen Çin’de ortaya çıkması, hem küresel dış ticareti hem de lojistik faaliyetleri oldukça derinden etkilemektedir.
2020’nin ilk aylarında Çin’deki üretimin durması ve diğer ülkeler için gerekli hammadde sevkiyatının gerçekleştirilememesi, dünya geneli küresel ticarette hacim kaybı yaşanmasına sebep olmuştur.
Dünya Ticaret Örgütü’nün verilerine göre, 2020’nin ilk yarısında küresel dış ticarette hacim kaybı %21’e ulaştı (WTO, 2020).
Salgının aralık ayında Çin’in Wuhan şehrinde ortaya çıktığı bilinse de, İran ve İtalya’nın başı çektiği ilerleme safhasıyla birlikte Covid-19, Dünya Sağlık Örgütü tarafından 11 Mart 2020 tarihinde küresel bir salgın olarak ilan edildi. O dönemlerde birçok ülkenin aldığı Covid-19 tedbirlerini ve hayatını kaybeden insanları hepimiz üzüntüyle takip ettik. Salgının gerçek boyutu ve tehlikesi konusunda küresel ticaretin bütün tarafları belirsizlik ve endişe içerisindeydi.
Covid-19’un tüm dünyaya yayılmasıyla beraber, ülkeler sınır kapılarını kapattı, uçak seferleri iptal edildi, bazı gemiler açıkta bekletildi, bazılarının da uğrak limanları iptal edildi veya seferleri azaltıldı.
Covid-19’un elleçlenen yük bakımından limanlarımıza etkisi incelendiğinde, önceki yıla göre ocak ayında %17, şubat ayında ise %20 oranında bir artış yaşandığı gözlemlendi. Mart ayında ise bir önceki yıla göre %0,28 oranında bir düşüş meydana geldi ve Türkiye limanlarında bir önceki senenin ilk çeyreğine göre %11 daha fazla yük elleçlendi (Mart ayında demir yolu taşımacılığı ihraç yüklerinde, bir önceki aya göre %100 artış yaşanmıştır).
İlk çeyrekte taşımacılık faaliyetleri incelendiğinde, ülkemizden gerçekleştirilen dış ticaretin genel olarak transit süresi kısa ve teslim süresi güvenilir ülkelere yönelik gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır.
Bu durumun başlıca sebebi: Afrika, Arap Körfezi ve Orta Doğu pazarlarının diğer bölgelere oranla salgından en az etkilenen bölgeler olarak ticari canlılığını korumasından kaynaklanmaktadır. Mart ve nisan aylarında, ülkemiz de dâhil olmak üzere birçok ülkede, salgınla mücadele kapsamında karantina uygulamaları başlatıldı.
Limanlarımız özelinde değerlendirmek gerekirse, limanlara giren yük ve gemiye ilk temas için çeşitli önlemler getirildi. Bu önlemler çerçevesinde, alternatif giriş çıkış noktaları oluşturularak, ısıölçerli kontrol uygulamaları başlatıldı. Gemi operasyonlarında ve gemi ile iletişimde, sosyal mesafe koşullarına uyarak yetkili işletmeler ve gemi acenteleriyle dijital uygulamalar aracılığıyla çevrim içi iletişime geçildi. Gemi karşılama işlemlerini yürüten personellerin, gemide geçirdiği süreler kısaltıldı.
Mayıs ayına geldiğimizde, havaların biraz daha ısınması, vaka sayılarındaki artış hızının yavaşlaması ve birçok ülkede alınan önlemlerin olumlu sonuç vermesi sayesinde, transit süresi 1 ay ve daha uzun olan destinasyonlara yapılan sevkiyatlarda artışlar görülmeye başlandı. Haziran ayında, durağan geçen 3-4 ay neredeyse telafi edildi. Limanlarımızda ağustos ayında %2, eylül ayında %5,3 oranında daha fazla yük elleçlendi. Aralık ayında ise limanlarımızda %7 gibi önemli bir hacim artışı yaşanarak, yük elleçleme rekoru kırıldı. Tüm bu süreç dikkate alındığında 2020 yılı genelinde, limanlarımızın yük elleçleme hacimlerinde bir önceki yıla göre %2,6 oranında artış gerçekleşti.
Karadeniz limanları özelinde bir değerlendirmede bulunmadan önce, limanlarımızın konumlandığı ticari güzergâh ve ulaştırma altyapısı hakkında bilgi vermek isterim. Bu sebeple cevabımın ilk bölümünde tanımlayıcı bilgileri sizlerle paylaşacağım. Balkanlar, Avrasya ve Kafkasya gibi geniş ve farklı coğrafyaları kapsayan ve dünyanın en büyük iç denizi olan Karadeniz’e, Türkiye dâhil 6 ülkenin (Rusya, Ukrayna, Romanya, Bulgaristan ve Gürcistan) kıyısı bulunmaktadır.
Türkiye, üç tarafı denizlerle çevrili ve toplam kıyı uzunluğu 8.333 km (Anadolu kıyısı 6.480 km, Trakya kıyısı 786 km ve Adalar kıyısı 1.067 km) olan bir ülkedir.
Karadeniz kıyılarının %34,9’unun sınırları içerisinde bulunduran Türkiye, Karadeniz’de 1.700 km ile en fazla kıyı uzunluğuna sahip 2. ülkedir. Limanların, Türkiye’de bölgelere göre dağılımı ve Karadeniz limanlarında elleçlenen yük verileri hakkında bilgi vermem gerekirse, “Türklim 2020 Limancılık Sektörü” verilerine baktığımızda, Türkiye’de toplam 197 adet kıyı tesisi (liman, terminal, iskele, rıhtım, şamandıra, dolfen, platform vb. dâhil) bulunmaktadır. Bahsettiğim kıyı tesislerinin %18’ine karşılık gelen 35 adet tesis, Karadeniz Bölgesi’nde yer almaktadır. 2020 yılında Karadeniz kıyılarında elleçlenen yaklaşık 44 milyon ton yük, Türkiye’de elleçlenen toplam yükün %8,86’sını oluşturmaktadır.
Karadeniz limanlarımızda elleçlenen yüklerin büyük bir bölümü, Karadeniz’e kıyısı olan ülkelere aktarılmaktadır.
Ayrıca, özellikle Doğu Karadeniz’de konumlanan limanlarımız, Orta Asya ve Kafkas ülkelerinin uluslararası ticareti için önemli aktarma bölgesi özelliği taşıyarak, ülkelere ait yüklerin Avrupa ülkeleri ile çift yönlü taşınmasında köprü görevi üstlenmektedir.
Pandemi döneminde Türkiye limanlarında gerçekleşen hacim artışı, Karadeniz limanlarımıza da yansımıştır. 2020 yılında Karadeniz limanlarında yaklaşık 44 milyon ton yük elleçlenerek, bir önceki yıla göre %7,66 oranında artış gözlemlenmiştir. Liman kümeleri bazlı incelediğimizde, Karadeniz limanlarımızda en fazla yük elleçleme hacimlerine sahip limanlarımızın Samsun, Zonguldak ve Karadeniz Ereğli şehirlerinde faaliyet gösterdiği anlaşılmaktadır. Bir önceki yıla göre en yüksek artış %46,01 oranla Bartın Liman Başkanlığı’na aittir. Fatsa (%19,16), Ünye (%17,36), Samsun (%16,54) ve Karadeniz Ereğli (%15,17) Liman Başkanlıklarına bağlı limanlarımızda da, bir önceki yıla göre önemli ölçüde artışlar gerçekleşmiştir.
Küresel bir krizin limanlara etkisi, bölge ekonomisini de önemli ölçüde etkilemektedir.
Yük elleçleme bakımından, Karadeniz Bölgesi’nde faaliyet gösteren limanlarımızda, son 5 yıl içerisinde %19,9 oranında hacim artışı yaşanması, ayrıca pandemi yılı olarak anılan 2020’de, %7,66 oranında daha fazla yük elleçlenmesi, küresel salgın döneminde bölgedeki ticari hareketlilik için limanlarımızın güçlü yapısını ve üstlendiği kilit rolü gözler önüne sermektedir.
KAYNAKÇA
Denizcilik Genel Müdürlüğü (2019-2020) – Liman Başkanlıkları Bazında Elleçleme
https://denizcilikistatistikleri.uab.gov.tr/yuk-istatistikleri
TÜRKLİM, (2020) – Türkiye Limancılık Sektörü 2020 Raporu – Türkiye Liman İşletmeciler Derneği
WTO (2020) – Second Quarter 2020 Merchandıse Trade
https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/daily_update_e/merch_latest.pdf